Thúc đẩy mới nghiên cứu KHCN: Đổi mới căn bản 3 vấn đề

Thưa Bộ trưởng, theo ông, động lực nào để xúc tiến hoạt động khoa học, phát triển giới trí thức Việt Nam thời gian tới? Bộ trưởng Nguyễn Quân:Luật KHCN (sửa đổi) và Nghị quyết Trung ương 6 nói rất rõ là phải tăng quyền tự chủ và phải đổi mới căn bản 3 vấn đề.Thứ nhất,phương thức xây dựng nhiệm vụ KHCN là theo cơ chế đặt hàng. Doanh nghiệp, tầng lớp đề xuất vấn đề cần giải quyết xuất phát từ thực tiễn, cơ quan Nhà nước đặt hàng giới khoa học và chịu bổn phận tiếp nhận kết quả sau nghiên cứu để tổ chức ứng dụng vào sinh sản kinh dinh. Nói khác đi, đề tài nghiên cứu phải lên đường từ thực tiễn, có địa chỉ ứng dụng ngay từ khâu đặt hàng. Thêm nữa, phải nâng cao chất lượng hội đồng khoa học, dùng các chuyên gia, nhất là chuyên gia phản biện độc lập phải đúng chuyên ngành, đúng trình độ, có kinh nghiệm... Thứ hai,về đầu tư phải đổi thay cán cân đầu tư giữa quốc gia và xã hội. Hiện nay hoài nghiên cứu cốt dùng tiền quốc gia nên cơ chế rất phức tạp, từ đó phát sinh chuyện gian dối để hợp lệ hóa. Nếu nguồn đầu tư từ từng lớp và doanh nghiệp thì không có chuyện này. Doanh nghiệp đầu tư để đặt hàng giới nghiên cứu phục vụ cho mục đích cụ thể của họ, nên sẽ không có chuyện bỏ đề tài vào “ngăn kéo”. Ngược lại, doanh nghiệp chẳng quan hoài đến chuyện hóa đơn, chứng từ, không quan hoài định mức uổng bao lăm mà chỉ quan tâm trả sản phẩm khoa học đúng hợp đồng. Đó là thay đổi phương thức đầu tư, huy động đầu tư của từng lớp để tăng nguồn lực cho KHCN, và để cho các nhà khoa học đỡ khổ về thủ tục thanh quyết toán. Thứ ba, về cơ chế tài chính, chúng ta phải vận dụng cơ chế quỹ. Nghĩa là tiền lúc nào cũng phải sẵn sàng để khi đề tài được thông qua là có tiền cấp ngay chứ không phải đợi chờ hàng năm như hiện giờ. Thêm nữa là không phải quyết toán theo năm tài chính mà quyết toán theo giao kèo. Kinh phí chưa dùng hết được tự động chuyển nguồn dùng sang năm sau. Vấn đề nữa là cần vận dụng cơ chế khoán chi. Những đề tài nào mà có sản phẩm đã xác định rõ kết quả thì được khoán đến sản phẩm cuối cùng, giống như hiệp đồng đặt hàng dùng tiền của doanh nghiệp. Còn những loại đề tài mà sản phẩm không rõ ràng thì vận dụng cơ chế khoán một phần như Thông tư 93 hiện nay. Thí dụ như nghiên cứu chưa biết có thành công hay không thì những gì chi cho con người mới được khoán (tổn phí hội thảo, hội nghị, công tác phí, thuê khoán chuyên môn, làm chuyên đề…). Còn mua sắm nguyên vật liệu, thiết bị, đi công tác (kế cả đi nước ngoài) thì vẫn theo định mức của Nhà nước và chấp hành chế độ hóa đơn, chứng từ như giờ. Dàn khoan tự nâng 90m nước, công trình cơ khí trọng tâm nhà nước trước tiên được chế tạo trong nước. Ảnh: Hạ thủy dàn khoan tự nâng 90m nước/Tập đoàn Dầu khí nhà nước VN. Thưa Bộ trưởng, vậy với những chính cơ chế và chính sách mới được ban hành, chúng ta có thể kỳ vọng vào ngày mai hoạt động nghiên cứu khoa học? Bộ trưởng Nguyễn Quân:Có luật rồi, giờ là việc ban hành nghị định, thông tư... Để luật đi vào cuộc sống. Tỉ dụ như ưu đãi liên quan đến thuế và tài chính thì phải có Thông tư của Bộ Tài chính, quy định cụ thể với sản phẩm công nghệ cao, hiệp đồng dịch vụ khoa học công nghệ… liên quan đến lương, phụ cấp, chế độ nâng lương, trọng dụng cán bộ khoa học thế nào... Thì phải có Nghị định của Chính phủ, Thông tư của Bộ Nội vụ. Các nhà khoa học Việt Nam có tư chất và trình độ không thua kém đồng nghiệp trong khu vực, muốn cuốn họ thì cần có điều kiện làm việc tốt, quốc gia phải đầu tư phòng thể nghiệm, hình thành các tập thể nghiên cứu mạnh, có những đồng nghiệp giỏi, các nhà khoa học có điều kiện giao lưu quốc tế, được đào tạo nâng cao trình độ... Các nhà khoa học người Việt Nam ở nước ngoài cũng đang nhìn vào những điều kiện này, nếu được trọng dụng, họ sẽ về nước. Nếu đầu tư cho họ vài triệu USD mà mấy năm sau họ sẽ làm ra hàng tỷ USD cho đất nước thì tại sao mình không đầu tư? chả hạn như chuyện đầu tư cho nghiên cứu thiết kế và chế tạo dàn khoan dầu khí tự nâng 90m nước, ngân sách Nhà nước đã đầu tư khoảng 6 triệu USD trên tổng số hơn 100 triệu USD vốn đầu tư của Tập đoàn Dầu khí nhà nước, nhưng chỉ sau 2 năm chúng ta đã làm chủ hoàn toàn thiết kế, tự chế tác được, đã hạ thủy và đưa ra thềm đất liền để vỡ hoang, đem lại hiệu quả cao. Tôi tin cậy nếu các chính sách mới được Đảng, Nhà nước quan hoài ban hành và chỉ đạo thực hành, các bộ ngành, địa phương kiên tâm đổi mới và tổ chức thực hành tốt thì KHCN nước nhà sẽ phát triển và góp phần đạt được các mục tiêu quan yếu của Chiến lược phát triển KHCN cũng như Chiến lược phát triển kinh tế xã hội của tổ quốc vào năm 2020. *Phần 1 : Bộ trưởng Nguyễn Quân nói về tình hình nghiên cứu khoa học Việt Hàthực hành